DILI, 02 Junu 2025 – Governu Timor-Leste, liuhusi Sekretaria Estadu Arte no Kultura (SEAK) no liña ministeriál sira seluk, lansa ona programa Semana Mundiál Oseanu 2025 nian, ne'ebé sei hala'o husi loron 1 to'o 8 Juñu iha kapitál Díli no munisípiu sira. Iha serimónia isar bandeira nasionál ohin, Sua Exelénsia Ministru Juventude, Desportu, Arte no Kultura (MJDAK), Nelyo Isaac Sarmento, aproveita fatin ne'e atu destaka importánsia Loron Mundiál Oseanu no nia ligasaun ho dezenvolvimentu ekonómiku Timor-Leste nian.
Iha nia diskursu, Ministru Nelyo Isaac Sarmento (NIS) fó hanoin katak Loron Mundiál Oseanu sei selebra iha loron 8 Juñu, ho tema globál ba 2025 maka ‘Furak Tebes! Tane aas buat ne’ebé tane ita’ – ida-ne'ebé realsa partisipasaun nasaun hotu-hotu iha tasi no apelu ba Governu atu labele haluha tasi nia maravilla.
Ministru Nelyo Isaac subliña asuntu importante rua: selebrasaun Loron Mundiál Oseanu no orientasaun ba konseitu "Ekonomia Azul". "Ita tenke transforma tasi azul ne'e, atu esplora ita-nia poténsia ekonómiku liga ho ikan sira ne'ebé iha tasi laran hodi kaer halo produsaun hahán oioin ne'ebé bele hetan osan," Ministru NIS hateten. Nia mós realsa katak tasi bele esplora ba área turizmu, atu nune'e ema hotu bele mai vizita, no tasi bele prodús desportu ne'ebé bele lori ema barak mai hodi bele diversifika ita-nia ekonomia. Ida-ne'e hatudu vizaun Governu nian atu utiliza rekursu marítimu ho efisiénsia hodi kontribui ba kreximentu ekonómiku no moris di'ak povu nian.
Nu’udar nasaun-illa, Timor-Leste hale’u ho oseanu no hetan bensaun ho rekursu tasi nian ne’ebé moos no biodiversidade riku ne’ebé tenke proteje no prezerva ba jerasaun futuru Timor-oan sira.
Lansamentu no Programa Semana Mundiál Oseanu
Semana Oseanu ne'e lansa ofisialmente husi Sua Exelénsia Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão iha loron 1 Juñu iha Tasi Tolu, Díli, ho atividade limpeza tasi-ibun no tasi-okos, no mós kompetisaun kastelu rai-henek ne'ebé envolve eskola sira husi kapitál.
Hafoin iha loron 2 Juñu, Primeiru-Ministru desloka ba munisípiu Aileu hodi ofisialmente lansa serimónia ida ne'ebé simboliza kompromisu Governu nian ba protesaun ambientál no dezenvolvimentu sustentável. Vizita ba Aileu mós atu fó hanoin ba ema hotu katak konseitu ‘Ha’u-nia Tasi! Ha’u-nia Timor!’ hahú iha foho sira no tun ba tasi, no husi tasi ba foho sira.
Iha loron 3 Juñu, Primeiru-Ministru sei halo lansamentu ba Galeria Arte iha Ar Livre no Murál Oseanu iha Palásiu Governu nia oin. Iha semana tomak, Projetu Arte Oseanu iha eskola ne'ebé lidera husi Ministériu Edukasaun sei hala'o iha nasaun tomak. Aprezentasaun kulturál, karavana ho ró no dansa tradisionál ne'ebé selebra patrimóniu tasi nian sei hala'o iha munisípiu Ainaro, Baucau, Manufahi, Lautem, Oecusse no iha Illa Ataúro.
Joven Kampeaun ba Ekonomia Azul, Gabinete Fronteiras Terrestres no Marítimas (GFTM) sei hala’o mós Workshop Poluisaun Plástiku Tasi nian iha Ainaro, Manatuto, Lautem no Oecusse.
Fokus Espesiál ba Illa Ataúro
Iha loron 5 Juñu, Illa Ataúro sei realiza atividade prinsipál oioin hodi marka Loron Mundiál Oseanu 2025, inklui introdusaun ba espésie ikan foun sira ne'ebé deskobre iha Baía Berau, no tradisionál “Tara Bandu” ne'ebé sei deklara iha Suku Makili no Biqueli hodi promove jestaun peskas sustentável. Atividade sira seluk inklui restaurasaun ekosistema ai-parapa iha Uaro-Ana, lansamentu inisiativa Eskola Verde iha Uaro-Ana, dezenvolvimentu Suco Verde iha Biqueli, Formasaun ba Brigada Ambientál iha Suco Beloi, no lansamentu sistema desalinizasaun tasi-been iha Akrema no Fatu’u. Atividade sira ne’e hotu subliña kompromisu Illa Ataúro nian atu sai modelu ba konservasaun tasi no turizmu sustentável ba Timor-Leste.
Selebrasaun no Feira Konkluzaun
Iha loron 7 Juñu, desfile tasi (ocean parade) ne’ebé lidera husi Governu sei hala’o iha Díli, hodi hasa’e konxiénsia kona-ba konservasaun tasi. Iha kalan, Tasi Fest, eventu ida ne’ebé lidera husi setór privadu sei hala’o iha Díli hodi selebra Timor-Leste nia ligasaun kle’an ba tasi enkuantu promove turizmu mariñu sustentável, ekonomia azul no indústria kriativu lokál sira.
Semana Mundiál Oseanu 2025 sei konklui ho Feira Turizmu Mariñu Ekonomia Azul iha loron 8 Juñu iha Sentru Konvensaun Díli, ne’ebé hatudu divertimentu no barraka sira husi parte interesada no emprezáriu lokál ne’ebé envolve iha setór turizmu mariñu iha Timor-Leste.
Atividade sira ne’e hotu nakloke ba públiku no dezeñu atu envolve eskola sira, foin-sa’e, autoridade lokál, sosiedade sivíl, parseiru dezenvolvimentu, setór privadu no públiku en-jerál. Governu Timor-Leste konvida sidadaun no rezidente hotu-hotu atu partisipa ativamente iha Semana Mundiál Oseanu 2025 hodi hasa’e konxiénsia, halo asaun koletiva no selebra ekosistema no biodiversidade tasi ne’ebé úniku iha nasaun ne’e. Feira Oseanu mós sei hala’o iha loron 5-7 Juñu iha Portu Díli, hodi hatudu oportunidade barak ne’ebé tasi oferese.
Ba oráriu kompletu kona-ba eventu no atividade sira ba Semana Mundiál Oseanu iha Timor-Leste, bele vizita pájina web iha-nee: https://www.gftm.gov.tl/media/world-ocean-week-2025/
#MídiaMJDAK
MídiaMJDAK
02 - 06 - 2025
fahe ba facebook